A.Ömer ARPACI

Damga vergisi ticari resmi ve medeni işlemlerden alınan bir muamele vergisidir. Ancak burada göz önünde bulundurulması gerekli husus bu işlemlerin değil, bu işlemlerle ilgili olarak düzenlenen kağıtların vergiye tabi olduğudur. Yani bir hukuki muamele dolayısıyla birden fazla kağıt düzenlendiği takdirde bu kağıtlardan herbiri Damga Vergisi Kanundaki diğer şartları taşımak kaydıyla ayrı ayrı damga vergisine tabi tutulacaktır. Buna karşılık kişiler arasında Kanunda yazılı kağıdın kapsamına giren bir muamele yapıldığı halde herhangi bir kağıt düzenlenmediği takdirde damga vergisi doğmamaktadır. 488 sayılı Damga Vergisi Kanuna ekli (1) sayılı tabloda yeralan kâğıtlar damga vergisine tabidir. 1964 yılında kabul edilerek ve yürürlüğe giren Damga Vergisi Kanunu’nun 1’inci maddesine göre, bu kanuna ekli (1) sayılı tabloda yazılı kağıtlar damga vergisine tabidir. Birinci maddenin bu hükmü ile Kanuna ekli (1) sayılı tabloda gösterilmeyen kağıtlar damga vergisinden istisna edilmiştir.(1)
Damga vergisinde vergiyi doğuran olay (1) sayılı tabloda yer alan kağıtların tanzimidir. Verginin mükellefi ise verginin konusuna giren kağıtları imza edenlerdir. Resmi dairelerle kişiler arasındaki işlemlere ait kağıtların damga vergisini kişiler öder. İhale sözleşmesi damga vergisine tabi bir kağıt olup taraflardan birisi resmi daire diğeri müteahhittir. Damga Vergisi Kanunu açısından genel ve katma bütçeli idareler, il özel idareleri, belediyeler ve köyler resmi daire sayılır.
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ile 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu(2) 01.01.2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu iki Kanun’un yürürlüğe girmesi ile birlikte, 20 yıl süre ile uygulanmış olan 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu başta olmak üzere ihale ile ilgili düzenleme/düzenlemeler içeren muhtelif mevzuat da yürürlükten kaldırılmıştır.
4734 sayılı Kamu İhale Kanununda ihale; “Bu Kanunda yazılı usul ve şartlarla mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin istekliler arasından seçilecek birisi üzerine bırakıldığını gösteren ve ihale yetkilisinin onayını müteakip sözleşmenin imzalanması ile tamamlanan işlemleri ifade eder” şeklinde tanımlanmıştır. İhale süreci, ihaleyi yapan idarenin kararı ile başlamakta ve idare ile yüklenici arasında yapılan yazılı sözleşmenin imzalanması ile devam etmektedir.
4734 sayılı Kanunun 40. maddesinde, ihale kararının ihale yetkilisince onaylanması halinde geçerli, iptal edilmesi halinde hükümsüz olacağı belirtilmiştir.488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun (1) sayılı tablosunun “II. Kararlar ve Mazbatalar” başlıklı 2. Fıkrası uyarınca “İhale Kanunlarına tabi olan veya olmayan resmi daire ve kamu tüzel kişiliğini haiz kurumların her türlü ihale kararları binde 5,69 oranında” damga vergisine tabi olmaktadır.
5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 70. Maddesi ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun 26. maddesi, belediyelere, “kendi görev ve yetkileri alanında” şirket kurma imkanı tanımaktadır.
Özel hukuk tüzel kişisi olan belediye şirketleri 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 2. maddesi uyarınca Kamu İhale Kanunu kapsamındadırlar ve mal, hizmet ve yapım işi ihtiyaçlarını sözkonusu Kanun hükümleri çerçevesinde yürütmektedirler.
Damga vergisi ticari resmi ve medeni işlemlerden alınan bir muamele vergisidir. Ancak burada göz önünde bulundurulması gerekli husus bu işlemlerin veya kişilerin (örneğin, gerçek kişiler, özel kuruluşlar , resmi idareler, mahalli idareler) değil, bu işlemlerle ilgili olarak düzenlenen kâğıtların vergiye tabi olduğudur. Yani bir hukuki muamele dolayısıyla birden fazla kâğıt düzenlendiği takdirde bu kâğıtlardan her biri Damga Vergisi Kanundaki diğer şartları taşımak kaydıyla ayrı ayrı damga vergisine tabi tutulacaktır.
Damga vergisinde vergiyi doğuran olay (1) sayılı tabloda yer alan kâğıtların tanzimidir. Verginin mükellefi ise verginin konusuna giren kâğıtları imza edenlerdir. Resmi dairelerle kişiler arasındaki işlemlere ait kâğıtların damga vergisini kişiler öder.(3)
Damga vergisi açısından Resmi dairenin tarifini Damga Vergisi Kanun’un “Resmi Daire” başlıklı 8. maddesinde bulmaktayız. Buna göre; “Bu Kanun’da yazılı resmi daireden maksat, genel ve özel bütçeli idarelerle, il özel idareleri, (7338 sayılı Kanunun 53’üncü maddesiyle eklenen ibare) yatırım izleme ve koordinasyon başkanlıkları, belediyeler ve köylerdir.
Bu dairelere bağlı olup ayrı tüzel kişiliği bulunan iktisadi işletmeler resmi daire sayılmaz.”
Belediye şirketleri Kamu İhale Kanunu’na tabi olan ancak resmi daire olmayan ve kamu tüzel kişiliği taşımayan özel hukuk tüzel kişisidir. Bu nedenle belediyelerin ihale kararlarında Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) sayılı Tablonun “II. Kararlar ve mazbatalar” başlıklı bölümünün (2) numaralı fıkrası uyarınca binde 5,69 oranında damga vergisi doğarken belediye şirketlerinin ihale kararlarında sözkonusu vergi doğmamaktadır.(4)
İhalelerdeki ikinci damga vergisi yükümlülüğü ise, ihale neticesinde tanzim edilen sözleşmeden kaynaklanmaktadır. (1) Sayılı Tablonun “I Akitlerle İlgili Kağıtlar” başlığını taşıyan “Belli Parayı İhtiva Eden Mukavelenameler, Taahhütnameler ve Temliknameler” bölümüne göre ihale sözleşmeleri binde 9,48 oranında damga vergisine tabidir.
4734 sayılı Kamu İhale Kanununa göre yapılan ihalelere ilişkin sözleşmelerin düzenlenmesi ve uygulanması ile ilgili esas ve usulleri belirlemek için 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununu eşzamanlı olarak yürürlüğe girmiştir. 4735 sayılı Kanunun 5. maddesi uyarınca uygulama birliğini sağlamak üzere mal veya hizmet alımları ile yapım işlerine ilişkin Tip Sözleşmeler Resmi Gazetede yayımlanır.