Ufuk ÜNLÜ

Giriş
Geleceğe dair ekonomik belirsizlikleri yönetmek ve yatırımları korumak isteyenler için sunulan finansal araçlardan biri de forward sözleşmeleri ya da başka bir deyişle forward işlemleridir. Forward, varlık alım veya satımını gelecekte belirli bir tarihte garantilemek amacını taşır. Risk yönetimi ve geleceğe dair belirsizlikleri minimize etme konusunda kullanılan bir stratejidir.
Şirketler faaliyetleri doğrultusunda ortaya çıkan Türk Lirası ihtiyacı için forward işlemlerini tercih etmektedirler. Bu şekilde yapılan işlemler bilançonun pasifinde ve aktifinde yer almamakta, bahse konu işlemlere ilişkin sözleşmelerde yer alan tarihlerde cari döviz kurunun durumuna göre oluşan kur farkı gelir veya giderleri gelir tablosuna yansıtılmaktadır. Bu doğrultuda forward işlemlerinden kaynaklanan kur farkı giderlerine finansman gider kısıtlamasının uygulanması hususu yazımıza konu edilecektir.
Forward İşlemleri
Forward işlemler, yatırımcıların sıkça karşılaştığı terimler arasında yer alır. Bu işlem; malın ileri bir tarihte teslim edilmek üzere vadesinin, miktarının ve fiyatının bugünden belirlenerek sözleşmeye bağlanmasıdır. Forward işlemler; döviz, altın veya bir mal üzerinden yapılabilir.
Forward işlemlerini daha iyi açıklayabilmek için öncelikle forward kelimesinin finans ekosistemindeki anlamını aydınlığa kavuşturmak gerekir. Forward işlemler terimi ise vadeli işlemler olarak Türkçeye çevrilebilir. Finansta vadeli sözleşme veya kısaca vadeli işlem iki taraf arasında sözleşme olarak kararlaştırılan fiyattan belirli bir gelecekteki zamanda bir varlık satın almak veya satmak için yapılan standartlaştırılmamış bir sözleşmedir ve bu da onu bir tür türev araç haline getirir. Örneğin petrol endüstrisinde, belirli sayıda varil petrol satmak için vadeli bir sözleşmeye girmek, petrol fiyatlarındaki olası aşağı yönlü dalgalanmalara karşı koruma sağlamak için kullanılabilir. Vadeli işlemler ayrıca büyük uluslararası satın alımlar yaparken döviz kurlarındaki değişikliklere karşı korunmak için de yaygın olarak kullanılır. Vadeli piyasa bir finansal aracın veya varlığın gelecekteki teslimat için fiyatını belirleyen tezgah üstü bir pazardır. Vadeli piyasalar, bir dizi aracın ticareti için kullanılır, ancak terim öncelikle döviz piyasasına atıfta bulunularak kullanılır.
Vadeli piyasalarda yapılan forward işlemler ise gelecekte belirli bir tarih ve fiyattan varlığın satın alınmasına veya satılmasına dair yapılan sözleşmelerdir. Forward işlem sözleşmeleri ve gerçekleştirilen işlemler, taraflar arasında özel olarak düzenlenir ve borsada işlem görmez. Bu tür uygulamalar genel olarak borsada risk yönetimi amacıyla kullanılır.
İki taraf arasında gelecekte bir tarihte gerçekleşecek varlık alım satımını düzenleyen forward sözleşmelerinde belli başlı unsurlar bulunur. Ancak taraflar arasında esneklik sunduğundan bu şartlar değişkenlik gösterebilir.
Forward sözleşmelerde yer alan başlıca detaylar şunlardır:
Sözleşmeye konu olan varlığı (örneğin, döviz, emtia, hisse senedi) ve bu varlıktan ne kadar alım/satım yapılacağını belirtir. Örneğin, döviz sözleşmesinde, hangi para birimi ve bu para biriminden ne kadar alım / satım yapılacağı belirtilir.
Sözleşmenin vadesi, önceden tanımlanmış tarihte veya tarih aralığında işlemin gerçekleştirileceği zaman dilimini işaret eder. Dolayısıyla vade tarihi, sözleşmenin sona ereceği ve tarafların anlaşmayı yerine getireceği tarihtir.
Varlığın alım ve satım fiyatını belirler. Taraflar arasındaki anlaşma doğrultusunda gelecekteki işlemin fiyatını sabitlemek amacıyla bu tür sözleşmeler kullanılabilir.
Nakit uzlaşma ya da fiziksel teslimatla sonuçlanabilir. Nakit uzlaşma durumunda anlaşılan fiyat farkı nakit olarak ödenir, fiziksel teslimatta ise varlık el değiştirir.
Sözleşmeler genellikle teminat gerektirmez, ancak taraflar arasındaki anlaşmaya bağlı olarak teminat talep edilebilir.
Finansman Gider Kısıtlaması Uygulaması
6322 sayılı Kanunla kanunen kabul edilmeyen giderlerin düzenlendiği Gelir Vergisi Kanunu’nun 41/9 uncu maddesi ile Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 11/1-(i) maddesine eklenen finansman gider kısıtlaması, finansman gider kısıtlama oranının Cumhurbaşkanı tarafından bugüne kadar belirlenmemesi nedeniyle uygulama alanı bulmamıştı. Ancak söz konusu oran 04.02.2021 tarih ve 31385 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 3490 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile 01.01.2021 tarihinden itibaren başlayan vergilendirme dönemi kazançlarına uygulanmak üzere %10 olarak belirlenmiştir.
Gerçek usulde vergilendirilen ve bilanço esasına göre defter tutan ticari kazanç ve zirai kazanç sahibi gelir vergisi mükellefleri ve kanunda belirtilen kurumlar (kredi kuruluşları, finansal kuruluşlar, finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketleri) haricinde olan ve bilanço esasına göre defter tutan kurumlar vergisi mükelleflerinden yabancı kaynakları öz kaynaklarını aşanlar finansman gider kısıtlamasına tabi bulunmaktadır. Uygulamanın kapsamı dışında tutulan kurum ve kuruluşlar; 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu kapsamında faaliyet gösteren emeklilik şirketleri, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamında Türkiye’de kurularak faaliyette bulunan mevduat, katılım, yatırım ve kalkınma bankaları ile genel merkezi yurt dışında bulunan aynı nitelikteki kuruluşların Türkiye’deki şubeleri/finansal holding şirketleri, faaliyete 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu kapsamında bulunan reasürans ve sigorta şirketleri, 6361 sayılı kanunun ilgili maddelerine uygun şekilde faaliyetlerini gerçekleştiren faktöring, kiralama ve finansman şirketleri, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında faaliyette bulunan şirketler ve işletme hesabı esasına tabi mükellefler şeklinde sıralanabilir.
Finansman gider kısıtlaması kapsamında yatırım olarak kabul edilen kıymetlerin maliyet bedelinin hangi unsurlardan oluştuğu Vergi Usul Kanununun 262 nci maddesinde belirlenmiştir. Bu madde ve bu maddeye ilişkin Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğlerinde yapılan açıklamalar çerçevesinde, zorunlu olarak ya da mükellefin ihtiyarında maliyete eklenen yabancı kaynaklara ait gider ve maliyetler gider kısıtlamasına konu olmayacaktır.
Forward İşlemleri Sonucunda Oluşan Kur Farkları