Cihan TEKİN

1. GİRİŞ
193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ na göre gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tâbidir. Gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır.
Gelire giren kazanç ve iratlar şunlardır:
1. Ticarî kazançlar,
2. Ziraî kazançlar,
3. Ücretler,
4. Serbest meslek kazançları,
5. Gayrimenkul sermaye iratları,
6. Menkul sermaye iratları,
7. Diğer kazanç ve iratlar.
Bu Kanunda aksine hüküm olmadıkça, yukarıda yazılı kazanç ve iratlar gelirin tespitinde gerçek ve safi miktarları ile nazara alınır.
Bu makalemizde dar mükellef kişilerin gelir unsurları açısından vergilendirilmesi ele alınacaktır.
2. GELİR VERGİSİNDE MÜKELLEFİYET KAVRAMI
Vergi mükellefi, vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu düşen gerçek veya tüzel kişiye denir. Gelir ise bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. Gelir Vergisi, gerçek kişi mükelleflerin vergilendirmesini konu edinmektedir.
193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunun 3. maddesi tam mükellefiyet kapsamında olan kişileri düzenlemiştir. Mezkûr maddeye göre, aşağıda yazılı gerçek kişiler Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri kazanç ve iratların tamamı üzerinden vergilendirilirler.
1. Türkiye’de yerleşmiş olanlar;
2. Resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye’de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısiyle yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları (Bu gibilerden, bulundukları memleketlerde elde ettikleri kazanç ve iratları dolayısiyle Gelir Vergisi’ne veya benzeri bir vergiye tabi tutulmuş bulunanlar, mezkur kazanç ve iratları üzerinden ayrıca vergilendirilmezler.)
Gelir Vergisi Kanunun 4. maddesine göre, aşağıda yazılı kimseler Türkiye’de yerleşmiş sayılır:
1. İkametgahı Türkiye’de bulunanlar (İkametgah, Kanunu Medeninin 19’uncu ve müteakip maddelerinde yazılı olan yerlerdir);
2. Bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı olarak altı aydan fazla oturanlar (Geçici ayrılmalar Türkiye’de oturma süresini kesmez.)
Ancak aşağıda yazılı yabancılar memlekette altı aydan fazla kalsalar dahi, Türkiye’de yerleşmiş sayılmazlar.
1. Belli ve geçici görev veya iş için Türkiye’ye gelen iş, ilim ve fen adamları, uzmanlar, memurlar, basın ve yayın muhabirleri ve durumları bunlara benzeyen diğer kimselerle tahsil veya tedavi veya istirahat veya seyahat maksadıyla gelenler;
2. Tutukluluk, hükümlülük veya hastalık gibi elde olmayan sebeplerle Türkiye’de alıkonulmuş veya kalmış olanlar.
193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunun 6. maddesine göre, Türkiye’de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler sadece Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler.
Dar mükellefiyete tabi kimseler bakımından kazanç ve iradın Türkiye’de elde edildiği aşağıdaki şartlara göre tayin olunur:
1. (2574 sayılı Kanunun 1’inci maddesiyle değişen bent) Ticari kazançlarda; kazanç sahibinin Türkiye’de işyerinin olması veya daimi temsilci bulundurması ve kazancın bu yerlerde veya bu temsilciler vasıtasıyle sağlanması (Bu şartları haiz olsalar dahi iş merkezi Türkiye’de bulunmayanlardan, ihraç edilmek üzere Türkiye’de satın aldıkları veya imal ettikleri malları Türkiye’de satmaksızın yabancı memleketlere gönderenlerin bu işlerden doğan kazançları Türkiye’de elde edilmiş sayılmaz.
Türkiye’de satmaktan maksat, alıcı veya satıcının veya her ikisinin Türkiye’de olması veya satış aktinin Türkiye’de yapılmış olmasıdır. İş merkezinden maksat ise, iş bakımından muamelelerin bilfiil toplandığı ve idare edildiği merkezdir.
2. Zirai kazançlarda: Zirai faaliyetlerin Türkiye’de icra edilmesi;
3. Ücretlerde:
a) Hizmetin Türkiye’de ifa edilmiş veya edilmekte olması veya Türkiye’de değerlendirilmesi;
b) (2361 sayılı Kanunun 3’üncü maddesiyle değişen fıkra) Türkiye’de kain müesseselerin idare meclisi başkan ve üyelerine, denetçilerine tasfiye memurlarına ait huzur hakkı, aidat, ikramiye ve benzerlerinin Türkiye’de değerlendirilmesi;
4. Serbest meslek kazançlarında: Serbest meslek faaliyetlerinin Türkiye’de icra edilmesi veya Türkiye’de değerlendirilmesi;
5. Gayrimenkul sermaye iratlarında: Gayrimenkulün Türkiye’de bulunması ve bu mahiyetteki mal ve hakların Türkiye’de kullanılması veya Türkiye’de değerlendirilmesi;
6. Menkul sermaye iratlarında: Sermayenin Türkiye’de yatırılmış olması;
7. (4369 sayılı Kanunun 81/C-1 inci maddesiyle değişen ibare Yürürlük; 1.1.1999) Diğer kazanç ve iratlarda:(*)
Bu kazanç veya iratları doğuran işin veya muamelenin Türkiye’de ifa edilmesi veya Türkiye’de değerlendirilmesi;
Bu maddenin 3’üncü, 4’üncü, 5’inci ve 7’inci bentlerinde sözü edilen değerlendirmeden maksat, ödemenin Türkiye’de yapılması veya ödeme yabancı memlekette yapılmışsa, Türkiye’de ödeyenin veya nam ve hesabına ödeme yapılanın hesaplarına intikal ettirilmesi veya kârından ayrılmasıdır.
3. DAR MÜKELLEFLER İÇİN GELİRİN BEYAN DURUMU
Gelir Vergisine göre Beyanname Çeşitleri aşağıdaki gibidir.
1. Yıllık,
2. Muhtasar,
3. Münferit,
Yıllık beyanname, muhtelif kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde edilen kazanç ve iratların bir araya getirilip toplanmasına ve bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine bildirilmesine mahsustur.
Muhtasar beyanname, işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler tarafından kesilen vergilerin matrahları ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirmesine mahsustur.
Münferit beyanname, dar mükellefiyete tabi olanların yıllık beyanname ile bildirmeye mecbur olmadıkları kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle alınmamış olanların bildirilmesine mahsustur.
Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86/2. maddesine göre dar mükellefiyette, tamamı Türkiye’de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dahil edilmez.
4. DAR MÜKELLEF GERÇEK KİŞİLERİN VERGİLENDİRİLMESİNDE GELİRİN TOPLANMASI VE BEYANI ÜZERİNE ÖRNEKLER
Örnek:
Alman vatandaşı olan ve Berlin’ de ikamet eden Prof. Dr. Agustine, 2020 yılında Türkiye’ de 5 ay bulunmuş olup bu süre zarfında aşağıdaki işlemleri yapmıştır.
1. Prof. Dr. Agustine, 15.01.2020 tarihinde Bodrumda bir daire satın almıştır ve söz konusu daireyi işyeri olarak Bay Çınar’ a kiraya vermiş olup, karşılığında toplam 30.000 ₺ kira geliri elde etmiştir. (Söz konusu kira geliri tevkifata tabidir)
2. Prof. Dr. Agustine’ nin Almanya ve Belçika’ da da 3 adet dairesi bulunmakta olup, bunların kiralanması karşılığında 100.000 Euro kira geliri elde etmiştir.
3. Prof. Dr. Agustine, ‘’ Covid-19 Aşısı ile ilgili Türkiye’ de 5 Tv programına katılmış olup, karşılığında 25.000 ₺ kazanmıştır.
4. Prof. Dr. Agustine, Almanya’daki bankadan 15.000 Euro mevduat faizi elde etmiştir.
5. Prof. Dr. Agustine, Türkiye’ deki A Bank’ dan 5.000 ₺ mevduat faizi elde etmiştir.
6. Prof. Dr. Agustine, 1.500 ₺ alacak faizi elde etmiştir.
7. Prof. Dr. Agustine’ nin 2.000 ₺ repo geliri bulunmaktadır.
8. Prof. Dr. Agustine’ nin elde etmiş olduğu ücret tutarları aşağıdaki gibidir.
- (X) Hastane A.Ş.’ den alınan ücret (vergi tevkifatına esas tutar): 10.000 ₺
- (Y) Hastane A.Ş.’ den alınan ücret (vergi tevkifatına esas tutar): 5.000 ₺
- (Z) Hastane A.Ş.’ den alınan ücret (vergi tevkifatına esas tutar): 3.000 ₺
9. 10.03.2005 tarihinde ihraç edilen devlet tahvilinden elde ettiği faiz geliri 2.000 ₺’ dir.
10. 10.03.2015 tarihinde ihraç edilen devlet tahvilinden elde ettiği faiz geliri 3.000 ₺’ dir.
Çözüm: