Mehmet AKARSLAN

Konusu
Gelir İdaresi Başkanlığının verilerine göre 836.779 basit usule tabi mükellef(1) bulunmaktadır. Bu yazımızda, basit usule tabi mükelleflerin durumları 2023 yılında halen yürürlükte olan düzenlemeler esas alınarak inceleme konusu yapılmıştır.

Basit Usule Tabi Olmanın Şartları
Gelir Vergisi Kanununun 47 nci maddesinde yazılı genel şartları ve 48 inci maddelerde yazılı özel şartları topluca haiz olanların ticari kazançları basit usulde tespit olunur(2).
1. Genel Şartlar
Basit usule tabi olmanın genel şartları şunlardır:
a) Kendi işinde bilfiil çalışmak veya bulunmak (işinde yardımcı işçi ve çırak kullanmak, seyahat, hastalık, ihtiyarlık, askerlik, tutukluluk ve hükümlülük gibi zaruri ayrılmalar dolayısıyla geçici olarak bilfiil işinin başında bulunmamak bu şartı bozmaz. Ölüm halinde iş sahibinin dul eşi veya küçük çocuklar, namına işe devam olunduğu takdirde, bunların bilfiil işin başında bulunup bulunmamalarına bakılmaz).
b) İşyeri mülkiyetinin iş sahibine ait olması halinde emsal kira bedeli, kiralanmış olması halinde yıllık kira bedeli toplamı büyükşehir belediye sınırları içinde 2.300.000.000 lirayı (2022 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 16.000 TL; 2023 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 35.000 TL), diğer yerlerde 1.700.000.000 lirayı (2022 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 10.000 TL; 2023 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 22.000 TL) aşmamak.
c) Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyla gerçek usulde Gelir Vergisine tabi olmamak.
(b) ve (c) numaralı bent hükümleri öteden beri işe devam edenlerde takvim yılı başındaki, yeniden işe başlayanlarda ise işe başlama tarihindeki duruma göre uygulanır.

2. Özel Şartlar
Basit usule tabi olmanın özel şartları şunlardır:
a) Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satanların yıllık alımları tutarının 34.000.000.000 lirayı (2022 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 200.000 TL; 2023 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 440.000 TL) veya yıllık satışları tutarının 47.000.000.000 lirayı (2022 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 320.000 TL; 2023 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 700.000 TL) aşmaması,
b) (a) bendinde yazılı olanların dışındaki işlerle uğraşanların bir yıl içinde elde ettikleri gayri safi iş hasılatının 17.000.000.000 lirayı (2022 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 100.000 TL; 2023 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 220.000 TL) aşmaması,
c) (a) ve (b) bentlerinde yazılı işlerin birlikte yapılması halinde yıllık satış tutarı ile iş hasılatı toplamının 34.000.000.000 lirayı (2022 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 200.000 TL; 2023 takvim yılı kazançlarıyla karşılaştırılacak tutar 440.000 TL) aşmaması,

3. 2022 yılında gerçekleşen kazançlar ile karşılaştırılacak had ve tutarlar
317 Seri Numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliğinde tespit edilen ve yukarıdaki metinlerde parantez içinde koyu renkle yer verilen had ve tutarlardan 2022 takvim yılı kazançlarıyla ilgili olduğu belirtilenler mükelleflerin 01/01/2022-31/12/2022 döneminde gerçekleşen alış-satış veya hasılat tutarları ile karşılaştırılacaktır.
Bu had veya tutarlardan herhangi birini aşan mükellefler 01/01/2023 tarihinden itibaren gerçek usulde vergilendirilecektir.

4. Kar hadleri emsallerine göre düşük olarak tespit edilmiş emtiaya ait özel hadler
Milli piyango bileti, Değerli kağıt, akaryakıt, şeker, içki (bira ve şarap hariç)- ispirto– sigara–tütün ve bunlar gibi kar hadleri emsallerine göre düşük olarak tespit edilmiş bulunan emtia için özel hadler belirleme yetkisi Gelir Vergisi Kanununun 48 inci maddesi ile Hazine ve Maliye Bakanlığına verilmiştir. Bu yetki kullanılarak her yıl anılan maddenin son fıkrası kapsamındaki emtiaların alış-satışı ile iştigal edenler için aynı maddenin 1 ve 3 numaralı bentlerinde yazılı hadlerin dışında Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca genel tebliğlerle yeniden hadler tespit edilmektedir.
Buna göre, 2022 yılı içinde gerçekleşen tutarlar, 2022 yılı sonunda yayımlanan 323 Seri Numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliğinde belirlenen had ve tutarlar ile karşılaştırılacaktır.
Münhasıran anılan maddelerin (kar hadleri emsallerine göre düşük olarak tespit edilmiş bulunan emtialar kapsamında olduğu kabul edilenler dahil) ticaretini yapanların 2023 yılında basit usulden yararlanabilmeleri için 31/12/2022 tarihi itibariyle gerçekleşen alış, satış veya hasılat tutarlarının aşağıda belirtilen hadleri(3) aşmaması gerekmektedir.

Belirtilen bu malların alım satımı ile uğraşanlar hakkında, basit usulün özel şartları bakımından yukarıdaki hadler dikkate alınmak suretiyle, 136 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğindeki(4) hesaplamalar doğrultusunda işlem yapılacaktır.
Öte yandan; kâr hadleri benzerlerine göre belirgin biçimde düşük olarak tespit edilmiş bulunan emtia ile diğer emtia alım-satımını (imale tabi tutularak yapılan satışlar dahil) birlikte yapanların mükellefiyet şekillerinin belirlenmesinde ise Gelir Vergisi Kanununun 48 inci maddesinin 1 ve 3 numaralı bentlerinde yazılı hadler; diğer emtianın alış ve satış tutarı + Alış-satış ölçüsü tayin olunan emtia tutarına 136 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde yer alan oranlar uygulanarak bulunan tutarların toplamı karşılaştırılacaktır(5).
Bu karşılaştırma sonucu mükelleflerden, alış ve satış tutarları ilgili bentlerde yer alan hadleri geçenler, takip eden yıldan itibaren gerçek usulde vergilendirileceklerdir.
5. Basit usulden faydalanamayacaklar