İbrahim Tolga ESEN

Enflasyon düzeltmesinin uygulanması için Vergi Usul Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrası ile öngörülen şartlar 2021 yılında gerçekleşmiştir. Ancak Vergi Usul Kanunu’na eklenen geçici 33. Maddeye göre geçici vergi dönemleri de dahil olmak üzere 2021 ve 2022 hesap dönemleri ile 2023 hesap dönemi geçici vergi dönemlerinde Vergi Usul Kanununda yer alan enflasyon düzeltmesine ilişkin şartların oluşup oluşmadığına bakılmaksızın mali tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır. Vergi Usul Kanunu’nun geçici 33. maddesinde enflasyon düzeltmesi yapılmayacağı belirtilen söz konusu dönemler “enflasyon düzeltmesi şartlarının gerçekleşmediği dönem” olarak değerlendirilecektir. 31 Aralık 2023 tarihli mali tablolar ise enflasyon düzeltmesi şartlarının oluşup oluşmadığına bakılmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.

Kendilerine özel hesap dönemi tayin edilenler ise 2024 yılında biten özel hesap dönemi sonu itibarıyla bilançolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaklar.

Aşağıdaki şartları sağlayan mükellefler enflasyon düzeltmesi yapacaklar:

a) Gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olmak,
b) Bilanço esasına göre defter tutmak.
Mali tablolardan sadece bilanço enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak.
Gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunmakla birlikte kazançları gelir veya kurumlar vergisinden istisna olan, bilanço esasına göre defter tutan mükellefler de enflasyon düzeltmesi hükümlerine göre düzeltme yapmak zorundalar.
Kurumlar vergisinden muaf olan ve bilanço esasına göre defter tutan mükelleflerin ise enflasyon düzeltmesi yapma zorunlulukları bulunmuyor.

Vergi Usul Kanunu’nun enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümleri değerleme hükümleri olduğu için enflasyon düzeltmesi uygulaması ihtiyari değildir. Enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olan mükelleflerin düzeltme işlemini yapmamaları halinde Vergi Usul Kanunu’na göre ceza kesilir.

Ayrıca enflasyon düzeltmesine ilişkin işlemlere paralel olarak Tekdüzen Hesap Planında yapılan düzenlemelerin yer aldığı 12 Sıra No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ile belirlenen muhasebe usul ve esaslarına uyulmaması durumunda da Vergi Usul Kanunu’nun 353. maddesinin 6. bendine göre özel usulsüzlük cezası kesilecektir.

2023 hesap dönemine ait gelir/kurumlar vergisi beyannamesi ekinde, 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltmeden önceki hali ile düzeltme sonrasında oluşan haline birlikte yer verilecek.
Enflasyon düzeltmesi yapılan hesap dönemlerine ilişkin düzeltme işlemleri, tabi olunan vergi türü dikkate alınarak, söz konusu dönemlere ait gelir/kurumlar vergisi beyannamelerinin (süre uzatımları dâhil kanuni süre içerisinde) verilme tarihine kadar yapılacak ; düzeltmenin yapıldığı tarih itibarıyla yasal defter kayıtlarına intikal ettirilecek.

2023 yılına ilişkin yapılan enflasyon düzeltmesine ait kayıtlar 2023 yılı yasal defterlerine, 2024 ve izleyen dönemlerde yapılacak enflasyon düzeltmesine ait kayıtlar da ilgili dönem defterlerine intikal ettirilecek.

2023 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edilen kârlar üzerinden hesaplanacak. 2023 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edileceği için , 2023 hesap dönemi amortisman gideri de enflasyon düzeltmesi öncesi değerler üzerinden hesaplanacak.

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasından kaynaklanan (düzeltme sonrası tespit edilen) geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmeyecek. Bunlar düzeltilmiş bilançoda Geçmiş Yıllar Karları/Zararları hesabının alt hesabında izlenecek.

Vergi matrahının tespitinde geçmiş yıl malî zararları düzeltme öncesi bilançoda yer alan mukayyet değerleri ile dikkate alınacak.

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi sonucu hesaplanan tutarlar, izleyen dönemde enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılmayacağına bakılmaksızın, izleyen dönemin başlangıç değerleri olarak dikkate alınacak.

Kazançlarını işletme hesabı esasına (zirai işletme hesabı dâhil) göre tespit eden mükellefler ile serbest meslek kazanç defteri tutan serbest meslek erbabı mükellefler enflasyon düzeltmesi yapamazlar. Ancak, amortismana tâbi iktisadi kıymetlerini düzeltilmiş tutarları üzerinden amortismana tâbi tutabilirler. Bu mükelleflerin amortismana tabi iktisadi kıymetlerini elden çıkarmaları halinde bunlara ilişkin enflasyon düzeltme farkları maliyet olarak kabul edilecek. Ancak, bunun için 2024 hesap dönemi ve sonraki dönemlerde enflasyon düzeltmesi işlemleri neticesinde hesaplanan düzeltme farklarının, ilgili dönemde gelir olarak kayıtlara intikal ettirilmesi gerekmektedir.

Enflasyon düzeltmesi, münhasıran sürekli olarak işlenmiş; altın, gümüş alım-satımı ve imali ile iştigal eden mükellefler hariç en son 2004 takvim yılı itibarıyla yapılmıştı.
Bilançodaki ulusal para değerindeki değişmelere rağmen satın alma güçleri değişmeyen “Parasal Olmayan Kıymetler” enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak.
Ulusal para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kalan, ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen “Parasal Kıymetler” ise enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacak.
Bilançodaki hesaplardan hangilerinin parasal olmayan kıymet hangilerinin parasal kıymet olduğuna dair listeler tebliğe ekli olarak verilecektir. Söz konusu listelerde öz sermaye kalemlerine yer verilmemekle birlikte, aksi hüküm olmamak şartıyla, öz sermaye kalemleri “parasal olmayan kıymet” olarak addolunup bunlar için enflasyon düzeltmesi yapılacak.

Amortismana tabi iktisadi kıymetler için ayrılmış olan birikmiş amortismanlar, parasal olmayan kıymet mahiyetindedir ve enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesinde, birikmiş amortismanlar ait oldukları kıymetin bilanço tarihindeki değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı dikkate alınarak düzeltilir.

Amortismana tabi olup faydalı ömür süresini tamamlayan ve amortisman yoluyla değeri tamamen yok edilmiş iktisadi kıymetlerin (işletme kayıtlarında iz bedeliyle takip edilmeye devam edilen amortismana tabi iktisadi kıymetler dahil) ve birikmiş amortismanlarının enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaları zorunlu değil.

Düzeltme işlemine tabi olacak karşılıklar Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrılması mümkün olan karşılıklardır. Buna göre, Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrılması mümkün olmayan karşılıklar bilançoda yer alsa bile enflasyon düzeltmesinde dikkate alınmayacaktır. Örneğin, kıdem tazminatı karşılığı, garanti gider karşılığı gibi karşılıklar Vergi Usul Kanununda sayılan karşılıklar arasında yer almadığından enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz. Şüpheli alacak karşılığı ise kanunda yer almasına rağmen parasal mahiyet taşıdığından enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz.

Depozito ve teminatlar, avanslar ilgili oldukları kıymete bağlı olarak enflasyon düzeltmesine tabi tutulur. Parasal olmayan kıymetlere ilişkin olan depozito ve teminatlar, avanslar da parasal olmayan kıymet olarak değerlendirilir ve enflasyon düzeltmesine tabi tutulur.

Enflasyon düzeltmesinde sırasıyla aşağıdaki işlemler yapılır:
1. Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin düzeltileceği (parasal olmayan kıymetler) tespit edilir.
2. Tespit edilen kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları (değerleri) bulunur.
3. Bulunan bu tutarlar ait oldukları düzeltme katsayılarıyla çarpılır.
Düzeltme işlemine konu olan parasal olmayan kıymetlerin, işletme kayıtlarına alınması, düzeltmeye esas tarih ve bedelleri gerekmesi halinde tevsik edilecek.

Düzeltme Katsayısı
Düzeltme katsayısı aşağıdaki formüle göre hesaplanır:
Düzeltme Katsayısı = Mali Tablonun Ait Olduğu Aya İlişkin Yİ-ÜFE / Düzeltmeye Esas Alınan Tarihi İçeren Aya İlişkin Yİ-ÜFE
2023 yılı sonu bilançosunun düzeltmesinde “Mali Tablonun Ait Olduğu Aya İlişkin Yİ-ÜFE “ Aralık 2023 için açıklanacak Yİ-ÜFE olacaktır. “Düzeltmeye Esas Alınan Tarihi İçeren Aya İlişkin Yİ-ÜFE” ise düzeltilecek parasal olmayan kıymete göre tebliğde yazılı esaslara göre belirlenir.
Yukarıdaki formüle göre bulunacak ve düzeltmeye esas olacak katsayının hesabında, kesirli (virgülden sonraki) kısım 5 (beş) hane olarak (altıncı hane dikkate alınarak beşinci hane yuvarlanarak) dikkate alınacaktır.

Toplulaştırılmış Yöntemlere Göre Düzeltme Katsayıları :
Sadece stoklar için toplulaştırılmış yöntemlere göre bulunan katsayılar kullanılarak düzeltme işlemi gerçekleştirilebilir. Diğer bilanço kalemleri için toplulaştırılmış yöntemler kullanılamaz.
2023 yılı sonu bilançosunun düzeltmesinde kullanılabilecek toplulaştırılmış yöntemler şunlardır:
Basit ortalama yöntemi,
Stok devir hızı yöntemi

Basit ortalama yöntemi:
Dönem Ortalama Düzeltme Katsayısı = Bilançonun ait olduğu aya ait Yİ-ÜFE / [(Bilançonun ait olduğu aya ait Yİ-ÜFE + Bilanço günü itibarıyla bir önceki geçici vergi döneminin sonundaki Yİ-ÜFE) / 2]

Stok devir hızı yöntemi
Bu yöntemde öncelikle stok devir hızı, sonrasında ortalama stokta kalma süresi hesaplanır ve 31.12.2023 tarihli bilançoda görünen stokların hangi tarihten kaldığı bulunur. Hesaplama sonucunda bulunan stokların kaldığı tarih düzeltmeye esas tarih olacaktır. Bu tarih itibarıyla düzeltme katsayısı bulunur ve 31.12.2023 tarihli bilançoda görünen stoklar için enflasyon düzeltmesi yapılır.
Stok Devir Hızı = Dönem içinde satılan toplam mal maliyeti / [(Dönem başı stok tutarı + Dönem sonu stok tutarı) / 2]
Ortalama Stokta Kalma Süresi = Dönem gün sayısı / Stok devir hızı

Reel Olmayan Finansman Maliyeti