BİLANÇO ESASINA GÖRE DEFTER TUTULMASI 

Bilanço esasına göre defter tutulması aşağıda yazılı şartlara göre tayin olunur.

Birinci sınıf tüccarlar “BİLANÇO ESASINA” göre defter tutarlar. 

Bilanço esasına göre defter tutulması mükelleflerin yıllık ciroları esas alınarak tayin olunur.

Mükelleflerin yıllık cirolarına göre 2024 yılında tutulacak defterler VUK md. 177 de yazılı hadlere ve VUK md.179 ile md 180’de yazılı esaslara göre belirlenmiştir. 

DEFTER TUTMA HADLERİ

Defter tutma hadleri genel olarak hep aralık ayı sonlarına doğru açıklanmaktadır.  Örneğin 2024 yılı  hadleri 30.12.2023 tarihli   Resmi Gazete’de yayımlanan VERGİ USUL KANUNU GENEL TEBLİĞİ (SIRA NO: 556)  ile  açıklanmıştı .

Görüldüğü üzere yılın bitmesine az bir süre kala  defter tutma hadleri ilan edilmiştir. Bu süre içinde defterlerin bilanço esasına göre mi  yoksa işletme hesabına göre mi tasdik ettirileceği ve ona göre tasdik işlemlerinin yerine getirileceği bir hayli zordur.

Tasdik işlemlerinin zamanında yapılabilmesi için biz her yıl VUK md. 414’de yazılı  hükmü esas alarak defter hadlerini yaklaşık olarak belirlemekteyiz. Zira bu konuda VUK mük. md. 414’de bir hüküm vardır ve bu hüküm şöyledir: 

Bu Kanunda yer alan maktu hadler ile asgari ve azami miktarları belirtilmiş olan para ile ödenecek ceza miktarları, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak bu Kanun uyarınca belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanır. Bu şekilde  hesaplanan makdu had ve miktarların %5 ini aşmayan kesirler dikkate alınmaz. (VUK mük.md. 414)

Tekrar ifade etmek isteriz, defter tutma hadleri, genelde aralık ayın sonuna doğru ilan ediliyor ve hangi defterlerin tasdik ettirileceği hususu geç  belirlenmiş oluyor, bu da mükellefleri sıkıntıya sokuyor. Bu nedenle biz hemen hemen her yıl VUK md. 414 de yazılı hükme göre defter tutma hadlerini hesaplıyor  yayınlıyoruz ve pek de yanılmıyoruz.

Bu maddeye göre, 2024 yılına ilişkin belirleniş olan  hadleri esas alarak, 2024 yılına ait yeniden değerleme oranı uyarınca 2025 yılı hadlerini hesapladık.

Yeniden değerleme oranı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği  Sıra No:574 ile % 43,93 olarak ilan edilmiştir. 2024 yılı  için ilan edilen yeniden değerleme oranına göre 2025 yılına ilişkin defter tutma hadlerini aşağıdaki şekilde hesapladık. 

BİLANÇO ESASINDA 2025 YILI HADLERİ (Yaklaşık)

3- 1 ve 2 numaralı bentlerde yazılı işlerden birlikte yapılması halinde 2 numaralı bentte yazılı iş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının   2.000.000 lirayı aşanlar bilanço esasına göre defter tutmak zorundadır.

Önemli NOT : 2025 yılında tutulacak defterlere ilişkin hadleri belirleyen  Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği bu yazının baskıya verildiği tarihte yayımlanmamıştır. Yukarıdaki hadler okuyuculara bir fikir vermesi için tarafımızca hesaplanmıştır. 2025 yılı defterleri Gelir İdaresi tarafından yayımlanacak tebliğde ilan edilen hadlere göre belirlenecektir. Bu hadler gerçek usulde defter tutan mükelleflere ilişkindir. Basit usul mükelleflere ilişkin hadler her Gelir Vergisi Tebliğleri ile ilan edilmektedir. 

2025 yılında tutulacak defterlere ilişkin hadleri belirleyen  Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No: 577) 30.12.2024 tarih ve 32768 sayılı 2. Mükerrer Resmi Gazete'de yayımlandı. 

2025 yılında bilanço hesabı esasına göre defter tutma hadleri 2024  yılı sonuçlarına göre aşağıdaki tutarlara göre belirlenecek:

1- Yıllık;

  - Alış tutarı :  2.000.000
 
  - Satış tutarı :2.800.000
 
2- Yıllık gayrisafi iş hasılatı: 990.000           
 
3- İş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı   2.000.000

• Her türlü şirketler bilanço esasına göre defter tutmak zorundadır. Ancak adi ortaklıkların iştigal nevilerine göre yukarıdaki bentlerde yer alan tutarlar esas alınarak, hangi tutarlara giriyorlarsa, o tutarlar esas alınarak defter tutmaları gerekir.
• Kurumlar Vergisi mükellefleri hadler dikkate alınmaksızın bilanço esasına göre defter tutar.
• İhtiyari olarak bilanço defteri tutmak isteyenler, bilanço esasını tercih edenler bilanço esasına göre defter tutarlar. (VUK md. 177)

 Yeni işe başlayan tüccarlar, yıllık iş hacimlerine göre sınıflandırılıncaya kadar işletme defteri tutabilir. (VUK md.178) Vergi İdaresi bilanço esasına göre defter tutan mükellefin faaliyetine son verip, kısa bir süre sonra aynı  işe yeniden başlaması halinde   bilanço esasına göre defter tutması gerektiği görüşündedir.

Gelir İdaresi verdiği özelgelerde  iade faturası düzenlenerek geri gönderilen mal bedellerinin de  defter hadlerinin tespitinde ilgili yılın alış toplamına dahil edilmesi gerektiğini belirtmiştir.

İKİNCİ SINIF TÜCCARLAR

Aşağıda yazılı tüccarlar II’nci sınıfa dahildir.

1- 177’nci maddede yazılı olanların dışına kalanlar, (177 nci maddede bilanço esasına göre defter tutulması öngörülmüştür. Buna göre bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olmayan tüccarlar  II’nci sınıf tüccar olarak işletme defteri tutacaktır.)

2- Kurumlar vergisi mükelleflerinden işletme hesabı esasına göre defter tutulmasına Maliye Bakanlığınca müsade edilenler,

işletme hesabı esasına göre defter tutabilirler. 

Yeniden işe başlayan tüccarlar yıllık iş hacimlerine göre sınıflandırılıncaya kadar II’nci sınıf tüccar gibi işletme hesabına göre defter tutabilirler. (VUK md. 178)

SINIF DEĞİŞTİRME

a) I’nciden II’nciye Geçme:

Defter tutma hadleri yıllık ciro esasına göre belirlendiği için, bir önceki yıl ciroları değil, yeni yılda gerçekleşen ciroları esas alınır. Buna göre;

İş hacmi bakımından I. sınıfa dahil olan tüccarların iş hacimleri, aşağıda yazılı şartları taşıdıkları takdirde, bu tüccarlar, bu şartların tahakkukunu izleyen hesap döneminin başından itibaren II. sınıfa geçebilirler.

1- Bir hesap dönemi iş hacmi 177. maddede yazılı hadlerden %20 yi aşan bir nispetle düşük olursa veya;

2- Arka arkaya üç dönemin iş hacmi 177. maddede yazılı hadlere nazaran %20’ye kadar bir düşüklük gösterirse,

bu  tüccarlar, izleyen hesap döneminin başı itibariyle II. sınıf tüccar olarak defter tutabilirler, ancak ihtiyari olarak da birinci sınıf tüccar olarak defter tutabilirler.  (VUK md. 179/a.1,2)

1- Yukarıda yazılı şartlar tahakkuk etse bile birinci sınıf tüccarlar, sınıf değiştirmeden birinci sınıf tüccar olarak defter tutmaya devam edebilirler, vergi dairelerine bilgi vermek zorunda değillerdir, vergi daireleri tacire herhangi bir yaptırım uygulamaz.

2- Öte yandan II. sınıftan I. sınıfa geçme şartı tahakkuk ettiğinde, izleyen dönem başından itibaren birinci sınıf tacir olarak defter tutulması zorunludur. Bu hususta tacirin seçimlik hakkı yoktur. 

b) II’nciden I’inciye Geçiş:

İş hacmi bakımından II. sınıfa dahil tüccarların durumları aşağıda yazılı şartlara uyduğu taktirde, bunlar bu şartların tahakkukunu takip eden hesap dönemi başından itibaren I’inci sınıfa geçmek zorundadır.

1- Bir hesap döneminin iş hacmi 177’nci maddede yazılı hadlerden %20’ye aşan bir nispette fazla olursa, veya;

2- Arka arkaya iki dönemin iş hacmi 177’nci maddelerde yazılır hadlere nazaran %20’ye kadar bir fazlalık gösterirse;

Bu şartların tahakkukunu izleyen hesap döneminden başlayarak I’inci sınıfa geçmek zorunluluğu vardır. (VUK md. 180)

Aşağıda yazılı defterlerin Vergi Usul Kanununda yer alan esaslara göre tasdik ettirilmesi mecburidir.

1-Yevmiye ve envanter defteri

2-İşletme defteri

3-Çiftçi işletme defteri

4-Nakliyat  vergi defteri

5-Yabancı nakliyat kurumları hasılat defteri

6-Serbest meslek kazanç defteri

Bu defterlerin kullanılmadan önce tasdiki mecburidir. (VUK md. 220) 

Ayrıca Türk Ticaret Kanunu’nun 64. Maddesine göre aşağıdaki defterler de tasdik ettirilir:

Türk Ticaret Kanununun 64 üncü maddesine göre aşağıdaki defterleri de tutmak ve tasdik ettirmek zorundadır.

1-Yevmiye Defteri,

2- Envanter Defteri,

3- Defteri Kebir.

Yukarıda yazılı defterlere ek olarak anonim ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere defteri, limited şirketler de pay defteri ve genel kurul toplantı ve  müzakere defteri tutmak zorundadır. (Ticari Defterlere İlişkin Tebliğ 19.12.2012 tarih ve 28502 sayılı R.G.)  Limited şirketlerde müdür veya müdürler kurulunun şirket yönetimi ile ilgili olarak aldığı kararlar genel kurul toplantı ve müzakere defterine kaydedilebileceği gibi ayrı bir müdürler kurulu karar defteri de tutulabilir. Müdürler kurulu karar defterinin tutulması halinde açılış ve kapanış onayları dahil olmak üzere yönetim kurulu karar defterine ilişkin hükümler uygulanır. 

A.Ş.lerin damga vergisi mükellefiyeti 32 ve 43 no.lu damga vergisi tebliğleri ile öngörülmüş ve 20 no.lu Damga vergisi tebliği ile de damga vergisi defterine ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Tebliğde belirtildiği üzere, A.Ş.ler tarafından damga vergisi defteri V.U.K. md. 221 e göre, Aralık ayı içinde tasdik ettirilir.   

Fiziki ortamda tutulan yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri, pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ile genel kurul toplantı ve müzakere defterinin açılış onayları kuruluş sırasında kullanılmaya başlanmadan önce, izleyen faaliyet dönemlerindeki açılış onayları ise, defterlerin kullanılacağı faaliyet döneminin ilk ayında önceki ayın son gününe kadar noter tarafından yapılır. Yani bir önceki yılın Aralık ayında.

Yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri ile yönetim kurulu karar defterinin açılış onaylarının her hesap dönemi için yapılması zorunludur. Pay defteri ile genel kurul toplantı ve müzakerenin yeterli yaprakları bulunmak kaydı ile izleyen hesap döneminde de açılış onayı yapılmaksızın kullanılmaya devam edilebilir.

Onaya tabi defterlerin hesap dönemi içinde dolması nedeniyle veya başka sebeplerden ortadan kalkması  örneğin yangın, sel basması, çalınması gibi sebeplerden ortadan kalkması halinde defterler kullanılmaya başlanmadan önce onaylatılması zorunludur. 

Vergi Usul Kanununa göre yevmiye defteri ya bilanço esasına ya da işletme hesabı esasına göre tutulur. Hangi esasa göre defter tutulacağı, ilke olacak tacirin 31.12. itibariyle gerçekleşen fiili yıllık ciroları esas alınarak tayin olunur. Buna göre tacirler ya bilanço ya da işletme hesabı esasına göre yevmiye defteri tutarlar. 

DEFTERLERİN ELEKTRONİK ORTAMDA TUTULMASI

Elektronik Defter Genel Tebliği (Sıra No: 1)’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Sıra No: 5) ile bilanço esasına göre defter tutan  mükelleflerin tamamına  1 Ocak 2025 tarihinden itibaren e-Defter uygulamasına geçme zorunluluğu getirilmiştir. 

1/1/2025 tarihinden (bu tarih dâhil) itibaren bilanço esasına göre defter tutan  mükellefler ile ,

1/1/2025 tarihinden itibaren (bu tarih dâhil) yeni işe başlayan, yeniden işe başlayan, sınıf değiştiren, yeni bir mükellefiyete giren ve vergi muafiyeti kalkan mükelleflerden ihtiyari ya da zorunlu olarak bilanço esasına göre defter tutacaklar işe başlama, sınıf değiştirme, yeni mükellefiyete girme ve muaflıktan çıkma tarihinden itibaren,

e-Defter uygulamasına geçmek ve edefter.gov.tr adresinde format ve standardı belirlenen defterleri e-Defter olarak tutmak zorundadır.

Yevmiye ve büyük defter e-Defter sisteminde tutulmaktadır.  Elektronik Defter Genel Tebliği (Sıra No: 1)’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Sıra No: 6) 31.12.2024 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Buna göre e-Defter uygulamasına geçen mükellefler, istemeleri halinde envanter defterini  e-Defter olarak tutabilecekler.  Söz konusu tebliğ ile kooperatiflerin, dernek ve vakıfların e-Defter yükümlülüklerine dair açıklamalar da yapıldı. Söz konusu tebliği okumak için tıklayın.

ELEKTRONİK OLARAK TUTULAN DEFTERLERİN TASDİKİ

Türk Ticaret Kanununun 64. maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan yetki kapsamında Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığınca müştereken belirlenen usul, esas ve süreler dahilinde elektronik ortamda tutulan defterler için berat alınması bu Kanun uygulamasında tasdik hükmündedir. Elektronik ortamda tutulacak defterler ile ilgili 1 Sıra Numaralı Elektronik Defter Genel Tebliği hükümleri uygulanır. ( 19.12.2012 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Ticari Defterlere İlişkin Tebliğ ) 

e-Defter tutma sürecinde hesap döneminin ilk ayına ait beratın alınması açılış onayı, son ayına ait beratın alınması kapanış onayı, diğer aylara ait beratların alınması ise ilgili aylara ait defterlerin noter onayı yerine geçer. ( 1 Sıra Numaralı Elektronik Defter Genel Tebliği madde 4.3.3. ) Halen sadece yevmiye ve büyük defter e-Defter sisteminde tutulmaktadır. Tutulması zorunlu olan ancak e-Defter sisteminde tutulmayan diğer defterler  kağıt ortamında tutulmaya devam edilecek ve tasdik ettirilecektir. Bu konuda açıklamalar yukarıda yapılmıştır.

e-Defter tutma sürecinde hesap döneminin ilk ayına ait beratın alınması açılış onayı, son ayına ait beratın alınması kapanış onayı, diğer aylara ait beratların alınması ise ilgili aylara ait defterlerin noter onayı yerine geçer.

Aylık dönemler halinde oluşturulacak e-Defter ve berat dosyalarının;

1- Gelir vergisi mükelleflerinde ilgili olduğu ayı takip eden dördüncü ayın 10 uncu günü sonuna kadar, diğer mükelleflerde ilgili olduğu ayı takip eden dördüncü ayın 14 üncü günü sonuna kadar,

2- Hesap dönemlerinin son ayına ait olduğu durumlarda, e-Defter ve berat dosyalarının gelir vergisi mükelleflerinde gelir vergisi beyannamesinin verileceği ayı takip eden ayın 10 uncu günü sonuna kadar, diğer mükelleflerde kurumlar vergisi beyannamesinin verileceği ayı takip eden ayın 14 üncü günü sonuna kadar,

oluşturulması, NES veya Mali Mühürle zaman damgalı imzalanması/onaylanması ve bu defter ve berat dosyalarının e-Defter uygulamasına yüklenmesi suretiyle berat dosyalarının Başkanlıkça onaylı halinin alınması zorunludur.

Dileyen mükellefler, her hesap dönemine ilişkin ilk ayda (hesap dönemi içinde işe başlayanlarda işe başlanılan ayda), tercihlerini e-Defter uygulaması aracılığıyla elektronik ortamda bildirmeleri şartıyla, her bir geçici vergi döneminin aylarına ait e-Defter ve berat dosyalarını her ay için ayrı ayrı olmak üzere, gelir vergisi mükellefleri için ilgili olduğu geçici vergi dönemine ilişkin gelir geçici vergi beyannamesinin verileceği ayı takip eden ayın 10 uncu günü sonuna kadar, diğer mükellefler için kurum geçici vergi beyannamesinin verileceği ayı takip eden ayın 14 üncü günü sonuna kadar (hesap döneminin üçüncü geçici vergi dönemini takip eden üç ayına ilişkin ayların defter ve berat dosyalarının gelir vergisi mükelleflerinde gelir vergisi beyannamesinin verileceği ayı takip eden ayın 10 uncu günü sonuna kadar, diğer mükelleflerde ise kurumlar vergisi beyannamesinin verileceği ayı takip eden ayın 14 üncü günü sonuna kadar) oluşturma, NES veya Mali Mühürle imzalama/onaylama ve defter ve berat dosyalarını e-Defter uygulamasına yükleyerek berat dosyalarının Başkanlıkça onaylı halini alma imkanından da yararlanabilirler. Bu şekilde tercihlerini belirtilen süre içinde bildirmeyen mükelleflerin e-Defter beratlarını oluşturmaları  ve onaylatılması işlemleri yukarıda yazılı 1 ve 2 numaralı bentlerinde belirtilen sürelerde yapılır. Ayrıca yapılan tercih, tercih bildirim süresi içinde yapılan değişiklikler hariç olmak üzere, müteakip hesap dönemlerine ait tüm aylar için geçerlidir. 

Berat belirlenen usul, esas ve süreler dahilinde alınmaması veya yapılmaması durumunda defterler tasdik ettirilmemiş sayılır. (VUK md. 226/A) Tercihini geçici vergi dönemi bazında yapan mükelleflerden, defter ve berat dosyalarına ilişkin işlemlerini belirtilen sürede gerçekleştirmeyenler hakkında cezai müeyyidelerin tayininde her bir ay, ayrı ayrı dikkate alınır.

Elektronik Defter Genel Tebliği (Sıra No: 1)’in  defter ve berat dosyalarını oluşturma, NES veya Mali Mühürle imzalama/onaylama ve Başkanlık onaylı berat dosyalarını alma sürelerine ilişkin yukarıda yazılı hükümleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir:

Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğ (SIRA NO: 486)’ya göre  serbest meslek erbabının, işletme hesabı esasına göre defter tutan mükellefler ile basit usule tabi olan mükelleflerin defter ve kayıtlarını elektronik ortamda Defter ve Beyan Sistemi üzerinde tutulmaları gerekmektedir. Defter Beyan Sisteminde tutulan  defterlerin kapanış onayları  ait oldukları takvim yılına ilişkin gelir vergisi beyannamesinin verilmesi gereken ayı izleyen ikinci ayın sonuna kadar, Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından elektronik ortamda yapılır. 

31 Aralık 2024 tarihli bilançonun enflasyon düzeltmesine tabi tutulması, dönem sonu işlemleri,  değerleme  ve diğer konularda yazıların bulunduğu  Maliye Postası Dergisinin Aralık özel sayısı yayımlandı. Özel sayımızı  incelemek için tıklayın.

Defter tutma hadlerinin nasıl uygulanacağına dair bir abonemizin sorusunu ve  verdiğimiz cevabı incelemek için tıklayın.

Yukarıda yaklaşık olarak hesapladığımız hadler gerçek usulde defter tutan mükellefler içindir. Basit usul mükelleflere ilişkin hadler  Gelir Vergisi Tebliğleri ile ilan edilmektedir. Basit usulde mükellef olmanın kıstası sadece yıl içindeki gerçekleşen hasılat değildir. Ayrıca basit usul mükellefiyette ilan edilen hadlerin yıl içi elde edilen hasılat ile kıyaslaması da faklılık gösterir.  2025 yılında basit usule tabi tutacak mükelleflerin 2024 yılı hasılatları Gelir Vergisi Genel Tebliği (Seri No: 324) ile ilan edilen hadlerle karşılaştırılır.