Yasin KULAKSIZ

1. Giriş
Bilindiği üzere, 4857 sayılı İş Kanunu’nda işçinin günlük ve haftalık çalışma süreleri ile ilgili düzenlemeler ve sınırlamalar yer almaktadır. Bu sınırlamalara rağmen bazı durumlarda işveren, normal çalışma sürelerine ek olarak işçiyi çalıştırmaya devam eder. Bu durumda fazla çalışma ücreti ve buna bağlanan bazı hukuki sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Fazla çalışma ücreti ve buna ilişkin ihtilaflar ülkemizde sıklıkla gündemde kalan sorunlar arasında yer almaktadır.
Fazla çalışma ücreti, ücret niteliğinde olup gününde ödenmeyen fazla çalışma ücretine hangi faizin uygulanacağı tartışmalı bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu hususa ilişkin açıklamalara, mevzuatta yer verilen hükümler ve yayınlanmış mahkeme kararları kapsamında yazımız içerisinde yer verilecektir.
2. Fazla Çalışma Ücreti ve Hesaplanması
Fazla sürelerle çalışma kavramı, ilk kez 4857 sayılı İş Kanunu ile kabul edilmiştir. Fazla çalışmanın karşılığı olarak zamlı ücret yerine serbest zaman uygulamasına da ilk kez 4857 sayılı Kanunda yer verilmiştir. 1475 sayılı Mülga Kanun döneminde ise serbest zaman, toplu iş sözleşmelerinde öngörülmüş olma şartı ile işçinin kabul ettiği durumlarda uygulanmıştır. Bu durum, 4857 sayılı Kanun ile yasal düzenlemeye kavuşturulmuştur.(1)
Bu kapsamda, 4857 sayılı İş Kanununa göre haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma sayılır. Bundan başka haftalık çalışma sürelerinin değişkenlik göstermesi durumunda haftalık ortalama iş süresi belirlenir ve bunun 45 saati aşması halinde aşan kısım fazla çalışma sayılır. O halde günlük iş süresinin, hatta bazı hallerde haftalık iş süresinin aşılması fazla çalışma yapmış sayılmak için yeterli değildir. Bu düzenlemeye göre gün içinde ye da hafta başında yapılan fazla çalışmaya rağmen, takip eden gün ya da haftalar içinde eksik çalıştırılmak suretiyle denkleştirme olanaklı hale gelmiştir. Yoksa, işçi denkleştirme dönemi içinde sürekli olarak haftalık 45 saati aşacak şekilde çalıştırıldığında denkleştirmeye gidilmesi olanaklı değildir. Daha açık bir ifadeyle, işçinin 2 aylık bir denkleştirme süresi içinde her hafta 45 saati aşan ve değişen sürelerde çalışma yapması durumunda, fazla çalışma ücretlerinin hesabı için bir denkleştirmeye gidilmesi doğru olmaz. Bahsi geçen dönemler içinde dönem ücretlerine göre fazla çalışmaların karşılığının ödenmesi gerekir.(2)
Fazla çalıştığını iddia eden işçi, fazla mesai iddiasını ispat etmek zorundadır. İşçi fazla çalışma iddiasını yazılı belgelerle ispat edebileceği gibi yazılı belge olmaması durumunda iddiasını tanık beyanlarıyla da ispat edebilir. Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispatla yükümlüdür. İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. İmzalı bordroda görünen fazla çalışma alacağının ödendiği kabul edilir. İşyeri kayıtları, iş yerine giriş çıkışları gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak yazılı belge olmaması durumunda tarafların tanık göstererek sonuca gidebileceği kabul edilir.
4857 sayılı İş Kanunu’nu madde 41/2 uyarınca, normal çalışma süresi 45 saatin altında olan işyerlerinde yapılan fazla süreli çalışma ücretinin %25’i; normal çalışma süresi 45 saat olan işyerlerinde fazla mesai ücretinin %50 zamlı ödenmesi gerekir.
Taraflar arasında sözleşme ile başkaca kararlaştırılmamışsa saat ücreti şu şekilde bulunur:
Fazla çalışma ücretinin hesaplanabilmesi için öncelikle işçinin 1 saatlik normal çalışma ücretinin bulunması gerekir. İşçinin 1 saatlik normal çalışma ücreti şu şekilde hesaplanır:
1 Saatlik Norma Çalışma Ücreti Hesaplama: İşçinin aylık maktu ücreti/30 gün/7,5… Örneğin, aylık 1800 TL ücret alan bir işçinin, günlük ücreti 60 TL, 1 saatlik normal ücreti 8 TL olacaktır.
İşçinin 1 saatlik normal çalışma ücreti bulunduktan sonra, 4857 sayılı İş Kanunu’nu md.41/2 uyarınca, normal çalışma süresi 45 saatin altında olan işyerlerinde normal çalışma ücretinin %25 fazlası; normal çalışma süresi 45 saat olan işyerlerinde normal çalışma ücretinin %50 fazlası, fazla mesai ücreti olarak belirlenir. Örneğin, 1 saatlik normal çalışma ücreti 8 TL olan ve normal çalışma süresi haftalık 45 saat çalışılan işyerlerinde 1 saatlik mesai ücreti 12 TL olacaktır.(3)
3. Gününde Ödenmeyen Fazla Çalışma Ücretine En Yüksek Mevduat Faizinin Uygulanması