Raşit ULUBEY

I- BAŞLANGIÇ
06/02/2023 günü Kahramanmaraş Pazarcık merkezli, 07/02/2023 günü Kahramanmaraş/Elbistan merkezli depremlerde 22/02/2023 tarihi itibariyle 42.310 insanımız hayatını kaybetmiştir. Bu sayının daha da artmasından endişe edilmektedir. Söz konusu depremler Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye, Şanlıurfa ve Elazığ illerini etkilemiştir.
22/02/2023 tarihli ve 32112 sayılı Resmi Gazetede 21/02/2023 tarihli ve 125 sayılı Cumhurbaşkanlığı kararnamesi yayınlanmıştır. 22/02/2023 tarihinde yürürlüğe giren söz konusu Kararname ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Alanında Tedbirler alınmıştır. Bu makalemizde bu tedbirler ele alınıp, değerlendirilecektir.
II- KONU
1-) İşten Çıkarma Yasağına Yönelik Tedbirler
22/02/2023 tarihinden başlayıp, olağanüstü halin devam ettiği süre boyunca;
Belirli süreli iş veya hizmet sözleşmelerinde sürenin sona ermesi,
İşyerinin herhangi bir sebeple kapanması ve faaliyetinin sona ermesi,
İlgili mevzuatına göre yapılan her türlü hizmet alımları ile yapım işlerinde işin sona ermesi,
4857 sayılı İş Kanununun 25 inci maddesinin birinci fıkrasının II nci bendi ile diğer kanunların ilgili maddelerinde yer alan “Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler”,
Halleri dışında, Olağanüstü hal ilan edilen ve makalemizin “I-) BAŞLANGIÇ” maddesinde belirtilen illerde her türlü iş ve hizmet sözleşmesi işveren tarafından sonlandırılamamaktadır.
Buna aykırı hareket eden işveren veya vekiline işten çıkarılan her bir işçi için işyerinin bulunduğu yerdeki çalışma ve iş kurumu il müdürlüğünce fiilin işlendiği tarihte geçerli olan brüt asgari ücret (halen 10.008,00 TL) tutarında idari para cezası uygulanması söz konusudur.
2-) Kısa Çalışma Uygulamasına Yönelik Tedbirler
Olağanüstü hal ilan edilen Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye, Şanlıurfa ve Elazığ illerinden Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca belirlenecek il/ilçelerde bulunan işyerleri ve/veya deprem sebebiyle yıkık, acil yıkılacak, ağır veya orta hasarlı olduğunu belgeleyen işyerleri kısa çalışma uygulamasından yararlanabilecektir.
Kısa çalışma için, Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik’in “Talebin değerlendirilmesi” başlıklı 5 inci maddesinin dördüncü fıkrası gereğince Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişlerince yapılması gereken uygunluk tespitinin tamamlanması beklenilmeksizin başlatılacaktır.
Kapsama giren işyerlerinde depremin meydana geldiği 06/02/2023 tarihinden önce iş ilişkisi devam eden işçilerin 06/02/2020 – 05/02/2023 tarihlerini kapsayan son 3 yıl içinde en az 600 gün işsizlik sigortası primi bulunması ve son 120 gündür iş sözleşmesinin devam etmesi halinde kısa çalışmadan yararlanacaklardır.
Cumhurbaşkanlığı kararnamesinde bölgesel kriz gerekçesiyle kısa çalışma uygulamasına başlanılacağı bildirilmiş ise de, Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik’in “Tanımlar” başlıklı 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde; Ulusal veya uluslararası olaylardan dolayı belirli bir il veya bölgede faaliyette bulunan işyerlerinin ekonomik olarak ciddi şekilde etkilenip sarsıldığı durumların bölgesel kriz” olarak tanımlandığı,
Bahsi geçen Yönetmeliğin aynı madde ve fıkrasının (h) bendinde; “İşverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine imkân bulunmayan, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumları ya da deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik gibi durumların zorlayıcı sebep” olarak düzenlendiği, bu düzenlemeye göre zorlayıcı sebeple uygulanması gereken kısa çalışmanın, tanımıyla ilgisi olmayan bölgesel kriz sebebiyle uygulanması hem yönetmelik hükmüyle, hem de realiteyle örtüşmemektedir.
Kısa çalışmanın süresi olağanüstü hal süresi kadardır. Olağanüstü hal süresinin 08/02/2023 tarihinden itibaren 3 (üç) ay olduğu dikkate alındığında, kısa çalışmanın 08/02/2023 – 08/05/2023 tarihlerini kapsayan sürede uygulanacağı anlaşılmaktadır. Olağanüstü hale ilişkin 3 aylık süre tamamlandığında olağanüstü hal süresinin uzatılıp uzatılmayacağı şimdiden bilinememektedir.
Kısa çalışma, haftalık azami 45 saat olan çalışma süresinin işyerinin tamamında veya bir bölümünde en az 1/3 oranında azaltılması veya süreklilik koşulu aranmaksızın en az 4 hafta süreyle işyerinin tamamında veya bir kısmında faaliyetin tamamen durdurulması şeklinde uygulanabilmektedir.
Günlük kısa çalışma ödeneği; sigortalının son 12 aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının % 60’ı kadardır. Bu şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği miktarı, aylık brüt asgari ücretin % 150’sini (15.012,00 TL) geçememektedir.
İşyerinde faaliyetin süreklilik koşulu aranmaksızın tamamen durdurulması halinde asgari ücret düzeyinde ücret geliri olan işçi ayda 30 gün karşılığında 3.942,90 TL – 29,93 TL (Damga Vergisi) = 3.912,97 TL kısa çalışma ödeneği alması söz konusudur. Kısa çalışma yapan işçilerin genel sağlık sigortası primleri İşsizlik Sigortası Fonundan İŞKUR’ca karşılanmaktadır.