Özkan AYKAR

1. GİRİŞ
193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 2’nci maddesinde, gelire giren kazanç ve iratların; ticari, zirai ve serbest meslek kazançları, ücretler, gayrimenkul ve menkul iratları ile diğer kazanç ve iratlardan oluştuğu açıklanmıştır. Gelir vergisi, mükelleflerin söz konusu maddede sayılan bir yıllık dönem içinde elde ettikleri gelir unsurlarından alınmaktadır.
Gelir vergisi mükellefleri tarafından 2022 takvim yılına ilişkin gelir vergisi beyannamesi, 2023 yılının Mart ayında elektronik ortamda beyan edilecek olup, çıkan vergiler ise 2 eşit taksitte ödenecektir.
Bu yazımızda, 2022 takvim yılında elde edilen ve birden fazla gelir unsurundan oluşan gelirlerin hangilerinin beyannameye dâhil edilip, hangilerinin dâhil edilmeyeceğine dair açıklamaların yanında, beyan edilecek gelirlerin vergilendirilmesine yönelik örnek uygulamalara yer verilecektir.
2. 2022 YILI GELİR VERGİSİ BEYANINA YÖNELİK AÇIKLAMALAR
193 sayılı Gelir Vergisi Kanununda sayılan gelir unsurlarından bir takvim yılı içinde elde edilen kazanç ve iratlar, aksine hüküm olmadıkça mükellefler tarafından yıllık beyanname ile beyan edilir.
Yıllık gelir vergisi beyannamesi, mükellefin ikametgâhının bulunduğu yer vergi dairesine verilir. Ancak işyerleri bulunan mükellefler ise beyanlarını, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından kaydı yapılan (işyerlerinin bulunduğu) yerin vergi dairesine vereceklerdir.
Gerçek usulde vergilendirilen mükellefler gelirlerini, 2023 yılının mart ayında beyan edeceklerdir. Beyannamede çıkan vergiler ise 2 eşit taksitte ödenebilecektir. Ödemeye ilişkin birinci taksitin son günü 31.03.2023 tarihi olup, ikinci taksitinin son günü ise 31.07.2023 tarihidir.
Toplam kazancı içinde % 75 ve daha yüksek nispette zirai kazançları olanlar; mart ayında verecekleri gelir vergisi beyannamesinde hesaplanan vergiyi, kasım ve aralık aylarında 2 eşit taksitte ödeyebileceklerdir.(1)
Beyanname verme süresi içinde 2022 takvim yılı kazançlarına ait beyannamenin verilmemesi durumunda, mükelleflere özel usulsüzlük cezası ile tahakkuk ettirilmeyen vergi için ayrıca vergi ziyaı cezası ve gecikme faizi uygulanacaktır.
Ticari, zirai veya mesleki faaliyetleri dolayısıyla gerçek usulde vergilendirilen gelir vergisi mükellefleri, hiçbir hadle sınırlı kalmaksızın 2022 takvim yılına ilişkin gelir vergisi beyannamelerini e-Beyanname düzenleme programı kullanarak (ebeyanname.gib.gov.tr) adresi üzerinden elektronik ortamda tarha yetkili vergi dairesine göndereceklerdir.
Bunun dışında, kira, ücret, menkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratlara ilişkin gelirleri olan mükellefler ise, elektronik ortamda (intvrg.gib.gov.tr) internet adresinde yer alan hazır beyan sistemi kullanılarak vergi dairesine gitmeden beyannamelerini verebileceklerdir. Bu mükellefler, beyannamelerini elden verebilecekleri gibi isterlerse posta yoluyla da vergi dairesine gönderebilirler. Beyannamenin taahhütlü posta ile gönderilmesi halinde, beyannamenin postaya verildiği tarih beyannamenin verilme tarihi olarak kabul edilmektedir. Beyannamenin adi posta ile gönderilmesi halinde ise beyannamenin vergi dairesi kayıtlarına girdiği tarih beyannamenin verilme tarihi olarak kabul edilmektedir.
Beyan edilmesi gereken gelirlerin yıllık beyannamede toplanarak beyan edilmesi zorunlu olup, birden fazla unsurdan oluşan gelirlerden hangilerinin beyannameye dâhil edilip, hangilerinin dâhil edilmeyeceğine dair açıklamalara aşağıda yer verilmiştir.
A. Beyannameye Dahil Edilecek Gelirler (GVK Md.85 )
Bir gerçek kişinin gelirinin, birden fazla gelir unsurundan oluşması mümkündür. Bu durumda hangi gelirlerin beyannameye dâhil edileceğine dair açıklamalar aşağıdaki gibidir.
Aşağıdaki gelirler için yıllık beyanname verilecektir;
- Gerçek usulde vergilendirilen ticari kazançlar,
- Gerçek usulde vergilendirilen zirai kazançlar,
- Serbest meslek kazançları,(2)
- Tevkif suretiyle vergilendirilmemiş ücretler, (3)
- 25.000 TL’yi aşan değer artış kazançları,
- 58.000 TL’yi aşan arizi kazançlar,
- 9.500 TL’yi aşan konut kira gelirleri,
- Toplamı 70.000 TL’yi aşan Türkiye’de tevkifata tâbi tutulmuş olan; birden fazla işverenden elde edilen ücretler, menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye iratları,
Gelir Vergisi mükellefi, ticari ve gerçek usulde tespit edilen zirai kazançlar ile serbest meslek kazançları ile ilgili olarak bu faaliyetlerden zarar edilmiş olsa dahi yıllık beyanname vermek zorundadırlar.
B. Beyannameye Dahil Edilmeyecek Gelirler
Ticari kazanç, gerçek usulde tespit edilen zirai kazanç ve serbest meslek kazançları ile ilgili olarak, bu faaliyetlerden zarar edilmiş olsa dahi yıllık beyanname verilmesi gerekmektedir. Ancak 2022 takvim yılına ilişkin olarak beyan edilmeyecek veya beyanname verilse dahi beyannamede yer almayacak gelirler şunlardır.
- Stopaj yoluyla vergilendirilmiş ücretlerden; Tek işverenden alınan 2022 yılı için safi ücretin (Kümülatif Gelir Vergisi Matrahının) 880.000 TL’yi aşmayan; birden fazla işverenden ücret geliri elde edilmesi halinde bütün işverenlerden elde edilen ücret gelirlerinin (safi ücretler toplamının) 880.000 TL’yi aşmayan; birden fazla işverenden ücret geliri elde edilmesi halinde birden sonraki işverenden alınan ücret toplamının 2022 yılı için 70.000 TL’yi aşmayan ücretler
- Stopaj yoluyla vergilendirilmiş menkul sermaye iratları
- Sermaye şirketlerinden alınan bazı kâr payları (Kurumlar vergisi mükelleflerinin 31.12.1998 ve daha önceki tarihlerde sona eren hesap dönemlerinde elde ettikleri kazançların dağıtımı halinde gerçek kişilerce elde edilen kâr payları beyana tabi değildir. Öte yandan kurumların kârlarını sermayeye eklemek suretiyle gerçekleştirdikleri sermaye artırımları sonucu gerçek kişi ortakların yeni hisse senedi edinimleri de kâr dağıtımı sayılmamaktadır. (GVK Geç.Md.62)
- Bir takvim yılı içinde elde edilen ve toplamı 2022 yılı için 3.800 TL’yi aşmayan tevkifata ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları için de yıllık beyanname verilmeyecek, bu gelirler diğer gelirler için verilecek beyannameye de dahil edilmeyecektir.
- Gelir Vergisi Kanunu’nun 53. maddesinde; “çiftçilerin elde ettikleri zirai kazançların, stopaj yoluyla vergilendirileceği, kanunun 54. maddesinde yazılı işletme büyüklüğü ölçülerini aşan çiftçiler ile bir biçerdövere veya bu mahiyetteki bir motorlu araca veya on yaşına kadar ikiden fazla traktöre sahip olan çiftçilerin kazançlarının gerçek usulde tespit olunarak vergilendirileceği” hükme bağlanmıştır. Madde hükmünde, kazançları gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçilerin bu kazançları için beyanname vermeyecekleri de açıklanmıştır.
Gelir Vergisi Kanunu’nun 86. maddesindeki düzenleme de bu hükme paralel olup, buna göre 2022 yılında elde edilen ve gerçek usulde vergilendirilmeyen zirai kazançlar tutarına bakılmaksızın beyan edilmeyecek ve başka gelirler nedeniyle verilecek beyannamelere de dahil edilmeyecektir.
- 2022 yılındaki kazanç ve iratların istisna haddi içinde kalan kısımları da beyan edilmeyecek ve diğer gelirler nedeniyle verilecek beyannamelere de dahil edilmeyecektir. Örneğin 2022 yılı geliri mesken kira gelirlerinden ibaret olan ve tutarı 9.500 TL’yi aşmayan mükelleflerce bu gelir için beyanname verilmeyecek, diğer gelirler nedeniyle verilecek beyannameye de bu gelir dahil edilmeyecektir.
C. 2022 Yılı Gelir Vergisi Tarifesi